کد مطلب:46806 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:46

گنجینه پرسمان » قرآن

خداوند در قرآن مي فرمايد: گمراه مي كند هر كس را كه مي خواهد و هدايت مي كند هر كس را كه مي خواهد.[3] آيا كسي كه گمراه مي شود خدا او را گمراه كرده است؟

درست است كه خداوند آية فوق را مي فرمايد، امّا بايد ديد خداوند چه كساني را مي خواهد هدايت كند يا به ضلالت برساند. اگر به ايات ديگر مراجعه كنيم مي فهميم زمينة هدايت و ضلالت به دست خود افراد است.

كساني كه زمينه هدايت در آنان وجود دارد:

1_ پاكي و صفاي باطني كه زمينة ايمان آوردن است:

إنّ الله لهاد الّذين آمنوا إلي صراط مستقيم؛ خداوند كساني را كه ايمان آورده اند به راه مستقيم هدايت مي كند.

مسّلما ايمان آوردن از افعال اختياري انسان است كه فرد ايمان آورنده ابتدا دنبال حقيقت مي رود، بعد تشخيص حقانيت مي دهد و ايمان مي آورد. پس از اين مقدمات كه از طرف عبد صورت گرفت، هدايت الهي شامل حال او مي شود.

يهدي به الله من اتّبع رضوانه سبل السلام؛[4] هر كس كه از راه هاي صحيح پيروي مي كند خدا او را هدايت مي نمايد.

قل إنّ الله يضلّ من يشاء و يهدي اليه من أناب؛[5] بگو خداوند هر كس را بخواهد گمراه مي نمايد و هر كس را كه به درگاه خدا انابه كند هدايت مي كند.

الله يجتبي إليه من يشاء و يهدي إليه من ينيب؛[6] خداوند هر كس را بخواهد بر مي گزيند و كسي را كه به سوي او باز گردد هدايت مي كند.

2_ آنان كه دنبال هدايت اند:

فمن اتّبع هداي فلا يضلّ و لا يشقي؛[7] هر كس از هدايت من پيروي كند نه گمراه مي شود و نه در رنج خواهد بود.

3_ عنايات الهي و اعتصام به او: و من يعتصم بالله فقد هدي إلي صراط مستقيم؛[8] هر كس به خدا تمسك جويد به راهي راست هدايت شده است.

اما كساني كه زمينه ظلالت در آنان است:

1- كساني كه چشم و گوش و عقل و ادراك خود را از هدايت بسته و از وادي هدايت دور نگه داشته اند:

إن تدعوهم إلي الهدي لا يتّبعوكم؛[9] اگر آنان را به سوي هدايت دعوت نماييد، از شما پيروي نمي كنند.

إن تدعوهم دلي الهدي لا يسمعوا؛[10] اگر آن ها را به هدايت فراخوانيد سخنانتان را گوش نمي دهند.

و امّا ثمود فهديناهم فاستحبوا العمي علي الهدي؛[11] ثمود را هدايت كرديم ولي آن ها نابينايي را بر هدايت ترجيح دادند.

2- فساد دروني مانند كذب و كفران نعمت و فسق:

إنّ الله لا يهدي من هو كاذب كفّار؛[12] خداوند آن كس را كه دروغگو و كفران كننده است هرگز هدايت نمي كند.

إنّ الله لا يهدي من هو مسرف كذّاب؛[13] خداوند كسي را كه اسراف كار و بسيار دروغگو است هدايت نمي كند.

لا يهدي القوم الفاسقين، القوم الظالمين؛ خداوند قوم فاسق و ظالم را هدايت نمي كند.

3- شيطان و هواهاي نفساني زمينة ظلالت است:

لا تتّبع الهوي فيضلّك عن سبيل الله؛[14] از هواي نفس پيروي مكن كه تو را از راه خدا منحرف مي سازد.

و يريد الشيطان أن يظلّهم ضلالاً بعيداً؛[15] شيطان مي خواهد مردم را به بيراهه هاي دور دستي بيفكند.

4- دوستان و انسان هاي فاسد باعث ظلالت انسان مي شوند:

و أضلّ فرعون قومه؛[16] فرعون قومش را به ظلالت كشاند.

در قيامت گمراهان مي گويند:

إنّا أطعنا سادتا و كبرائنا فأضلّونا السبيلا؛[17] ما از سران و بزرگان گمراه خود، تبعيت كرديم، پس ما را گمراه كردند.

بنابراين اضلال و هدايت الهي مبتني بر پيش مقدمه ها و زمينه هايي است كه اختيار انسان در آن ها نقش اساسي دارد. خداوند وسيلة هدايت و ضلالت را براي همگان فراهم كرده، از درون، عقل كه پيامبر باطني است و از بيرون پيامبران و مناديان نور و كتاب هاي آسماني و پند ها و اندرزها را براي هدايت انسان فراهم كرده است. راه مستقيم و هدايت را انتخاب مي كند يا به بيراهه مي رود: انّا هديناه السبيل إمّا شاكرا‍ً و امّا كفوراً؛[18] ما راه را به مردم نشان داده ايم. يا شكر گزار و سر براه اند يا كفران نعمت مي كنند.

هدايت و ضلالت در قرآن به معناي اجبار بر انتخاب راه درست يا غلط نيست بلكه به شهادت آيات متعدد، هدايت به معناي فراهم آوردن وسايل سعادت و اضلال به معناي از بين بردن زمينه ها است بدون اين كه جنبة اجباري بگيرد. فراهم ساختن اسباب يا بر هم زدن اسباب نتيجة اعمال انسان ها است كه اين امور را در پي دارد. پس اگر خدا به كساني توفيق هدايت مي دهد يا از كساني توفيق را سلب مي كند نتيجة اعمال آن ها است. اين حقيقت را ضمن يك مثال ساده

مي توان مشخص ساخت: هنگامي كه انسان از كنار پرتگاه يا رودخانة خطرناك مي گذرد هر چه خود را به آن نزديك تر سازد، احتمال سقوطش بيشتر و احتمال نجات كمتر مي شود اما هر قدر خود را از آن دور سازد احتمال سقوطش كمتر مي شود. اين يكي هدايت و آن ديگري ضلالت نام دارد.[19]